เตรียมตัวรับภัยพิบัติ

ดูเหมือนปัญหาบนโลกใบนี้จะทวีความรุนแรงขึ้นเรื่อยๆ ไม่กี่ปีที่ผ่านมานี้เราเผชิญกันมาทั้งน้ำท่วมใหญ่, จราจล, ภัยแล้ง, มลพิษฝุ่น, ภาวะเฉียดสงคราม มาจนถึงโรคระบาดที่กำลังวุ่นวายกันทั้งโลก

ดูจากอัตราการเกิดเหตุที่ถี่ขึ้นเรื่อยๆและระดับของความรุนแรงที่เพิ่มขึ้นเรื่อยๆ เป็นไปได้อย่างยิ่งว่าสักวันหนึ่งอาจจะมีเหตุการณ์ที่หลุดพ้นการควบคุม

ในต่างประเทศที่ประสบกับภัยพิบัติอยู่บ่อยๆ เช่นญี่ปุ่น,​ อเมริกา ฯ เขามีการเตรียมตัวพร้อมกันอยู่เสมอ รัฐบาลให้ความรู้และคำแนะนำให้ทุกคนทุกบ้านว่าต้องเตรียมตัวรับสถานการณ์ให้พร้อมอย่างไร

ยกตัวอย่างเช่น ผมเคยบังเอิญไปติดอยู่ที่เมืองซานฟรานในตอนแผ่นดินไหวครั้งใหญ่ และที่เกาะฮาวายในขณะที่พายุเฮอริเคนลูกใหญ่อาจจะพัดเข้าถล่ม จึงได้มีโอกาสได้เห็นว่า แต่ละครอบครัวมีการเตรียมพร้อม ไม่ว่าจะเป็นแผนที่คนในครอบครัวทุกคนจะต้องปฏิบัติ, มีการซักซ้อมกันมาก่อนแล้ว, มีการเตรียมอุกรณ์และของจำเป็นต่างๆไม่ว่าจะเป็น นำ้, อาหาร, ยารักษาโรค และอุปกรณ์อื่นๆสำหรับกรณีที่จะต้องติดอยู่ในบ้านเป็นเวลานาน, กระเป๋าจำเป็นขนาดเล็กที่ติดไว้ท้ายรถในกรณีที่เกิดภัยพิบัติขณะอยู่นอกบ้าน ไปจนถึงรายการและชุดอุปกรณ์ที่จะต้องขนติดตัวในกรณีที่จะต้องอพยบออกจากบ้านไปยังที่ปลอดภัยกว่า 

ผมไม่ใช่ผู้เชี่ยวชาญในเรื่องนี้เพราะไม่เคยมีประสบการณ์หลากหลายพอ แต่ก็ได้อ่านและรวบรวมความรู้เรื่องนี้จากแหล่งต่างๆมาวิเคราะห์เพื่อเป็นพื้นฐานในการเตรียมตัวให้กับครอบครัวผมเอง และขอนำมาแบ่งปันกัน

สถานการณ์ 3 ระดับ

เพื่อให้เข้าใจพื้นฐานของการเตรียมตัวรับภัยพิบัติ เราจะมาดูกันถึงการเตรียมตัวสำหรับสถานการณ์ 3 ระดับและ ดูว่าของจำเป็นสำหรับเอาชีวิตรอดมีหลักๆอะไรบ้าง แล้วจึงเอาทั้งสองอย่างเข้ามาสานกันเป็นคำแนะนำพื้นฐานในการเตรียมตัว และเตรียมชุดอุปกรณ์รับภัยพิบัติ

คำแนะนำจากรัฐบาล(ประเทศอื่นนะครับไม่ใช่ประเทศเรา) และ จากผู้เชี่ยวชาญทั้งหลายมักจะคล้ายๆกันว่าควรจะแบ่งการเตรียมตัวออกเป็น 3 แบบตามระดับและประเภทของเหตุการณ์ตามนี้ครับ

1. ติดอยู่นอกบ้าน การติดอยู่นอกบ้านจากเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นอย่างไม่คาดคิดมาก่อน เช่นเกิดพายุถล่มเมือง, น้ำท่วม, แผ่นดินไหว, ไฟดับ, เกิดจราจล ฯ จนเราติดอยู่ที่ทำงานหรือติดอยู่บทท้องถนน การเตรียมตัวนี้ควรมีกระเป๋าเล็กติดไว้ในรถหรือที่ทำงานครับ

2. ติดอยู่ในบ้าน การที่ต้องติดอยู่ในบ้านออกไปไหนไม่ได้ หาซื้อของจำเป็นไม่ได้ เช่น เกิดน้ำท่วม (อันนี้หลายคนเจอมาแล้วรวมทั้งผมด้วย), เกิดจราจล, โรคระบาดต้องกักตัวอยู่กับบ้าน ฯ การเตรียมตัวนี้ก็ควรมีการเตรียมของจำเป็นไว้ในบ้าน

3. อพยพ การที่ต้องอพยบออกจากบ้านไปยังที่ปลอดภัย เมื่อสถานการณ์ทวีความรุนแรงขึ้นจะไม่ปลอดภัย อาจจะจำเป็นที่จะต้องอพยบหนีจากบ้านไปสู่พื้นที่ที่ปลอดภัยกว่า เช่นที่สูงในกรณีน้ำท่วม, พื้นที่ห่างไกลที่ไม่มีผู้คนหนาแน่นในกรณีโรคระบาด หรือ อากาศเป็นพิษ การเตรียมตัวในกรณีนี้ก็จะต้องเตรียมจัดของจำเป็นในรูปแบบที่สามารถเคลื่อนย้ายนำติดตัวไปได้ง่าย

ในส่วนต่อไปของบทความเราจะอ้างถึง เหตุการณ์เหล่านี้ว่า ระดับ 1, 2 และ 3 

สิ่งสำคัญทั้ง 4 

มีผู้เชี่ยวชาญในการเอาตัวรอดเกือบทุกสำนัก จะให้ความสำคัญกับ 4 สิ่ง ที่สำคัญในทุกสถานการณ์และให้จำกันง่ายๆว่า Shelter-Water-Fire-Food ซึ่งก็คือ ที่หลบพัก-น้ำ-ไฟ-อาหาร ในลำดับความสำคัญที่อาจจะแตกต่างกันไป

1. ที่หลบพัก ผมตั้งใช้คำนี้แทนคำว่าที่หลบภัยหรือที่อยู่อาศัย เพราะในระดับที่ 1 และ 3 เราจะต้องหาที่อยู่ที่ปลอดภัยอยู่ชั่วคราว อาจจะแตกต่างกันไปในแต่ละเหตุการณ์ อาจจะเป็นห้องที่ปลอดภัยและป้องกันตัวได้ในเหตุจราจล, บ้านบนที่สูงเมื่อน้ำท่วม, เต็นท์ในกรณีต้องอพยบ ฯลฯ

2. นำ้ โดยหลักการคนเราขาดน้ำสะอาดได้ไม่กี่วันก็ไม่รอด แต่ในความเป็นจริงผมเคยอดน้ำแค่ไม่ถึงวันก็แย่แล้วและเข้าใจเลยว่าร่างกายเราจะอยู่ในสภาพไม่พร้อม เราจะคิดอะไรไม่ออก หมดแรงเดิน ไม่สามารถเอาตัวรอดต่อไปได้ น้ำสะอาดสำหรับดื่มและทำอาหารจึงเป็นเรื่องสำคัญที่มากสำหรับการเอาตัวรอด ในระยะสั้นเช่นระดับที่ 1 เราอาจจะเตรียมน้ำสะอาดสำรองไว้ได้ แต่ถ้าสถานการณ์ยืดเยื้อหรือต้องอพยบเราจะต้องสามารถทำน้ำสะอาดจากน้ำที่หาได้ เครื่องกรองน้ำจะเป็นอุปกรณ์ที่ดีที่สุดสำหรับการทำน้ำให้สะอาด แต่ก็ต้องคิดไว้ด้วยนะครับว่าในบางสถานการณ์ น้ำประปาอาจจะไม่ไหล และไฟฟ้าก็อาจจะดับ เราควรถังน้ำสำรองและมีเครื่องกรองน้ำที่ไม่อาศัยแรงดันน้ำประปาและไม่ใช้ไฟฟ้าสำรองไว้เป็นอย่างยิ่งครับ
   
   เครื่องกรองน้ำพกพาเป็นของที่ควรมีติดไว้ ใช้งานทั้งระดับ 1, 2 และ 3

3. ไฟ เป็นพื้นฐานของการเอาตัวรอด ไฟหมายถึงแสงสว่าง, ความอบอุ่น, สามารถทำน้ำให้สะอาด, ใช้ทำอาหาร ฯ เมื่อกล่าวถึงไฟนี้ รวมทั้งไฟแสงสว่างเช่นไฟฉายและตะเกียง ไปจนถึงเตาทำอาหาร และกองไฟ

ไฟแสงสว่างจากแบตเตอรี่เป็นของสะดวกและจำเป็น ไฟฉายคาดหัวเป็นทางเลือกที่ดีที่สุดเพราะจะทำให้มือทั้งสองข้างของเราว่าที่จะทำงานอื่นได้ แต่ถ้าสถานการณ์ยืดเยื้อก็จำเป็นต้องมีพลังงานสำรองเช่นแบตเตอรี่สำรองหรือแผง Solar Cell ที่จะชาร์จแบตได้

ตะเกียงที่ใช้น้ำมันจะหาเชื้อเพลิงเติมได้ง่ายกว่าไม่ว่าจะอยู่ในพื้นที่ไหน โดยเฉพาะตะเกียงที่ใช้น้ำมันเบนซินอย่างเดียวกับที่ใช้เติมรถยนต์

เช่นเดียวกัน เตาสำหรับแค้มปิ้งเดินป่าที่ใช้น้ำมันเบนซินเป็นเชื้อเพลิงเป็นทางเลือกที่สะดวกและไว้ใจได้ที่สุดอย่างหนึ่ง

เตาชีวมวลแบบพกพาที่ใช้เศษไม้เป็นเชื้อเพลิงคือทางเลือกที่ดีที่สุดอย่างหนึ่งในเกือบทุกสถานการณ์ (ยกเว้นน้ำท่วมครับ) เพราะเราหาเศษไม้เพิ่มได้เสมอ

สิ่งที่ควรมีอย่างยิ่งอีกอย่างคือแท่งจุดไฟแม็กนีเซี่ยม ไฟแช็คนั้นเปียกชื้นสักนิดก็จุดไม่ติดแล้วใช้ไปอาจจะพังอาจจะเชื้อเพลิงหมด แต่แท่งจุดไฟแม็กนีเซี่ยมนี้ไว้ใจได้เสมอ เปียกก็จุดติด, ไม่มีอะไรให้เสีย และจุดได้นับหมื่นๆครั้ง

4. อาหาร คงไม่ต้องอธิบายความสำคัญของอาหาร เราอาจจะอดอาหารได้นานหลายอาทิตย์แต่แค่อดอาหารสัก 2 วันเราก็จะไม่มีแรงเอาตัวรอดจากภัยต่างๆ
   
   อย่างแรกที่ต้องมีไว้ในทุกกรณีสำหรับคนไทยอย่างเราคือข้าวสารและเกลือครับ ข้าวสารเก็บง่ายน้ำหนักเบาปรุงได้ง่ายเป็นแหล่งพลังงานพื้นฐานที่สำคัญที่สุด เกลือคือสิ่งสำคัญลำดับต่อมาเป็นเครื่องปรุงพื้นฐานที่สุดที่จำเป็นต่อร่างกาย หากได้อาหารพืชผักหรือเนื้อมาปรุงกับเกลือก็รอดแล้ว และยังสามารถใช้เป็นสารถนอมอาหารได้อีกด้วย
   
   พรานป่าสมัยก่อนเขาเข้าป่ากันด้วยเพียงข้าวสารและเกลือติดย่ามครับแต่สำหรับคนเมืองอย่างเราที่หาอาหารเองไม่เป็น อาหารแห้งที่เก็บได้นานๆคือทางเลือกที่ดีที่สุด
   
   อาหารที่เก็บได้นาน, น้ำหนักเบาเคลื่อนย้ายง่าย,​ ปรุงง่าย และให้คุณค่าทางอาหารครบ ไม่มีอะไรจะดีไปกว่าอาหาร Freeze Dry ซึ่งเป็นอาหารปรุงสำเร็จแต่แยกเอาน้ำออกด้วยวิธีพิเศษ พอจะกินก็เติมน้ำ (ถ้าใช้น้ำร้อนก็จะได้อาหารร้อนๆ) รอสักพักก็ได้อาหารที่คืนรูปมาให้รสชาติและคุณค่าทางอาหารใกล้เคียงกับอาหารที่ปรุงใหม่ๆมาก
   
   อาหาร Freeze Dry ในต่างประเทศ ผลิตขึ้นมาสำหรับการเตรียมพร้อมรับภัยพิบัติโดยเฉพาะ ระบุว่าในซองมีอายุเก็บได้ถึง 7 ปี ถ้าแพ็คในกล่องสูญญากาศอีกชั้นจะเก็บได้ถึง 20 ปี !
   
   อาหารไทย Freeze Dry มีให้ซื้อเก็บไว้ใช้ฉุกเฉิน อายุเก็บได้ไม่ต่ำกว่า 2 ปี และน่าจะเก็บได้นานกว่านั้น สามารถเอามาใช้หมุนเวียนเวลาเดินทางได้อีกด้วย รสชาติไทยอร่อยมากๆ

นอกจากสิ่งสำคัญหลักทั้ง 4 แล้ว ยังมีของจำเป็นอีกบางอย่างที่ต้องรวมไว้ในชุดเตรียมพร้อมด้วยครับ

1. เครื่องมือ ไม่ว่าสถานการณ์จะเป็นระดับไหน จะมีเรื่องที่เราไม่ได้คาดคิดไว้เสมอ เราไม่สามารถเตรียมอุปกรณ์สำหรับทุกเรื่องได้ แต่เครื่องมือจะช่วยให้เราหาทางดัดแปลงเอาตัวรอดได้ ไม่ว่าการสร้างที่หลบพักชั่วคราว, การเอาตัวรอดออกจากสิ่งกีดขวาง, การดัดแปลงซ่อมแซมสิ่งของต่างๆ เครื่องมือที่ควรมีในชุดคือ

• มีด มีดคือเครื่องมือพื้นฐานที่สุดของมนุษย์และเป็นของจำเป็นที่สุดที่ มีดใช้ได้ตั้งแต่ทำอาหาร, สร้างที่พัก ไปจนถึงป้องกันตัว  ควรจะมีไว้ในชุดอุปกรณ์รับภัยพิบัติในทุกระดับ ตั้งแต่มีดพับขนาดเล็กในชุดที่ทิ้งไว้ในรถหรือที่ทำงาน ไปจนถึงมีดขนาดใหญ่ที่ใช้ตัดไม้ได้ในชุดติดบ้านหรือชุดอพยพ

• ขวาน ขวานคือเครื่องมือหนักสำหรับใช้ตัดฟันได้ดีกว่ามีด และสามารถใช้ตอกหรือทุบได้เหมือนฆ้อน ควรมีไว้ในชุดติดบ้านและชุดอพยพ
• เลื่อย เลื่อยช่วยทำให้การตัดไม้หรือสิ่งต่างๆง่ายกว่าขวานหรือมีดขึ้นไปอีก ที่บ้านเราควรมีเลื่อยติดไว้เผื่อต้องตัดต้นไม้ล้มหรือดัดแปลงสร้างสิ่งต่างๆ ส่วนในชุดอพยพ เลื่อยที่พกพาได้เป็นสิ่งที่จำเป็นต้องมีไม่ควรขาด

• Multi-tool คือเครื่องมือที่รวมเอาเครื่องมือจำเป็นหลายๆอย่างเข้าไว้ในชิ้นเดียวทำให้พกพาติดตัวและหยิบใช้ได้สะดวกในเวลาที่ต้องการและจำเป็น ถ้าเป็นไปได้ควรหักพกติดตัวตลอดเวลาให้ชินครับ

2. อุปกรณ์ปฐมพยาบาล ทุกชุดควรมียาประจำตัว, ยารักษาโรคพื้นฐาน และอุปกรณ์ทำแผลเบื้องต้นติดไว้ อันนี้ผมไม่ใช่ผู้ชำนาญครับ จะหาผู้ที่มีความชำนาญมาเขียนแนะนำเพิ่มให้นะครับ
   
3. อุปกรณ์สื่อสาร ระหว่างที่มีภัยพิบัติ เป็นเรื่องจำเป็นอย่างมากที่เราจะต้องสามารถรับข่าวสารได้เพื่อจะได้กำหนดแผนต่อไป คนทุกวันนี้เคยชินกับสัญญาน Internet ที่มีทุกที่ แต่นั่นอาจจะเป็นอย่างแรกที่ใช้งานไม่ได้ในยามมีภัยเพราะมันพึ่งพา Cell Site ที่กระจายในพื้นที่และพึ่งพาพลังงานไฟฟ้า 
   
   อุปกรณ์สื่อสารที่ดีที่สุดสำหรับสถานการณ์ภัยพิบัติคือวิทยุที่สามารถรับส่งได้ระหว่างจุดต่อจุด อย่างน้อยในทุกชุดและที่บ้านควรจะมีวิทยุที่สามารถรับคลื่น FM/AM ได้ (หลายคนอาจจะเกิดมาไม่ทันเห็น) และถ้าจะให้ดีควรจะเป็นวิทยุที่มีแหล่งกำเนิดพลังงานในตัวเช่นแบบมือหมุนหรือโซล่าเซล
   

อุปกรณ์สื่อสารอีกอย่างที่จะช่วยได้มากในยามฉุกเฉินก็คือ วิทยุรับส่งเช่น วิทยุสมัครเล่น (ต้องสอบเพื่อมีใบอนุญาต) หรือวิทยุ CB เครื่องแดง ที่คนทั่วไปสามารถซื้อใบอนุญาตและซื้อเครื่องได้

4. อาวุธป้องกันตัว ในยามเกิดภัยพิบัติ หรือโดยเฉพาะอย่างยิ่งจราจล การบังคับใช้กฎหมายของรัฐอาจจะล้มเหลว หรือถ้าต้องอพยบย้ายที่ เราก็อาจจะต้องเจอกับผู้ไม่ประสงค์ดี และในยามที่สิ่งของจำเป็นคลาดแคลนก็ย่อมมีการใช้กำลังแย่งชิงเพื่อเอาตัวรอด อาวุธสำหรับป้องกันตัวและป้องกันครอบครัวเป็นเรื่องสำคัญมาก
   
   ปืนครับ ไม่ต้องคิดจะใช้มีดใช้ดาบไปสู้กับใคร ถ้าคุณไม่ได้จบวิทยายุทธมาจากสำนักบู้, ปืนคืออาวุธที่ควรทำความรู้จัก, ฝึกใช้ให้เป็นและมีไว้เพื่อใช้ในยามจำเป็น ที่สำคัญที่สุดคือ ต้องฝึกให้คนในครอบครัวทุกคนใช้ให้เป็นอย่างปลอดภัยครับ 
5. เงินสด ถ้าสถานการณ์ยังไม่เลวร้ายเกินไป เงินสดยังใช้ซื้อของจำเป็นได้ ควรมีเงินสดติดตัวติดบ้านไว้บ้างครับ เพราะในเวลาวุ่นวาย อาจจะถอนเงินลำบาก และ คงไม่มีใครรับเงินอิเลคทรอนิกส์
6. เอกสารสำคัญ ควรรวมรวมเอกสารสำคัญไว้ให้หยิบง่าย ใส่ซองกันน้ำ ถ้าหากต้องออกจากบ้านจะได้มีพร้อมที่จะนำติดตัวไป

เอาระดับเหตุการณ์และสิ่งของจำเป็นมาสานกันเพื่อจัดชุดเตรียมพร้อม

ดูรายละเอียดและรายการของเหล่านี้ได้ที่นี่ครับ

บางครั้งเมื่อเราพูดถึงการเตรียมพร้อมเพื่อรับภัยพิบัติ เพื่อนๆที่ได้ยินหลายคนก็จะหัวเราะหาว่าเราตื่นตระหนกขี้กังวลเกินเหตุ ที่เกรงใจหน่อยก็รับฟังแล้วแอบยิ้มเยาะ แต่มาถึงตอนนี้หลายคนได้เจอกับภัยพิบัติกันมาด้วยตัวเองหลายครั้งแล้ว  บางคนติดอยู่ในบ้านที่น้ำท่วมนับเดือน, บางคนติดอยู่ในบ้านเพราะจราจลบนถนน, บางคนออกจากบ้านไม่ได้หรืออาจจะต้องถึงกับย้ายหนีชั่วคราวเพราะฝุ่นควัน, หลายคนต้องกักตัวในบ้านเพราะเชื้อโรคระบาด ใครจะรู้ว่าอะไรจะเกิดขึ้นอีกเร็วๆนี้

เราเรียกมันว่า “ภัยพิบัติ” เพราะมันเกิดขึ้นโดยไม่มีการคาดคิดมาก่อน เราไม่สามารถจะเตรียมทุกอย่างเพื่อรับมือสถานการณ์ทุกรูปแบบได้ แต่เราสามารถเตรียมอุปกรณ์พื้นฐานไว้ให้เราและคนในครอบครัวพอจะเอาตัวรอดได้ใไม่ว่าสถานการณ์จะเป็นเช่นไร

การเตรียมให้พร้อมไม่ใช่เรื่องเสียหาย ของเหล่านี้ส่วนใหญ่เมื่อซื้อมาแล้ว มักจะอยู่ได้คงทนนาน หลายอย่างสามารถเอามาใช้ในสถานการณ์ปรกติได้

ในหลายๆสถานการณ์เช่นนี้ เงินไม่มีความหมายเลย โดยเฉพาะอย่างย่ิงเงินที่เป็นตัวเลขอิเลคทรอนิคส์อยู่ในธนาคาร คนที่เตรียมพร้อมด้วยของจำเป็นเท่านั้นที่จะรอดครับ