ดูช้างป่ากุยบุรี ซาฟารีสุดสัปดาห์

ขึ้นห้าง

รถแลนด์โรเวอร์ของเราทั้งสองคัน วิ่งตามกันไปบนถนนดินที่เจิ่งนองไปด้วยน้ำฝนที่ตกลงมาปรอยๆเกือบทั้งวัน เส้นทางในป่านั้นยาวประมาณห้ากิโลเมตรวิ่งเป็นวงรอบในเขต“ป่าพิเศษ”ผืนนี้ สองข้างทางที่เราวิ่งผ่านเป็นป่าโปร่งสลับทุ่งหญ้าเขียวขจี

หลังจากรถทั้งสองคันดิ้นสลัดหลุดจากปลักโคลนตื้นๆขึ้นมาพ้นเนิน ผมก็ชะลอรถลงก่อนจะถึงต้น มะขามใหญ่ที่อยู่ด้านหน้า

“ห้างที่เราจะนั่งกันอยู่บนต้นมะขามนั้นครับ” ผมพูดขึ้นกับพี่ใหญ่ เพื่อนสนิทคนหนึ่งที่พาครอบครัวเดินทางมาด้วยกันในครั้งนี้  น้องอิงวัยแปดขวบและน้องอังวัยห้าขวบ ลูกชายสองคนของพี่ใหญ่ ตื่นเต้นเป็นพิเศษเพราะมาเที่ยวป่าครั้งนี้เป็นครั้งแรก และมีคำถามให้คุณแม่คอยตอบอยู่ตลอดเวลา

“ห้าง” ดูสัตว์ในป่านั้นแตกต่างจาก “ห้าง”สรรพสินค้าในกรุงที่ทั้งสองเด็กคุ้นเคยมากนัก สิ่งที่เราเห็นอยู่ตรงหน้าจะเรียกว่าเป็นแคร่ลอยฟ้าที่สร้างอยู่บนยอดไม้ก็พอได้ ในป่าพิเศษแห่งนี้มีห้างดูสัตว์กระจายอยู่ตามบ่อน้ำหรือโป่งดินถึงสิบกว่าห้าง วันนี้เราเลือกมานั่งรอดูสัตว์กันห้างที่เรียกกันว่า“บ่อห้า” เนื่องด้วยเป็นบริเวณที่มีทั้งทุ่งหญ้าและบ่อน้ำอยู่ติดชายป่า นอกจากนี้ยังเป็นห้างที่นั่งได้หลายคนและปีนขึ้นง่ายที่สุดอีกด้วย

บันไดไม้ที่สร้างอย่างแข็งแรงพาเราขึ้นไปบนห้างที่สร้างไว้บนต้นะขามใหญ่สูงจากพื้นราวสี่เมตร แม้จะดูสูงมากยามปืนป่าย เมื่อนั่งข้างบนแล้วกลับรู้สึกว่าห้างนั้นเตี้ยเหลือเกินถ้าหากฝูงช้างป่ามาปรากฎอยู่ตรงหน้า

และการรอคอยอย่างใจจดจ่อก็เริ่มขึ้น

ป่าพิเศษ

“ป่าพิเศษ” ที่เรากำลังอยู่นี้ไม่ใช่ป่าที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติ แต่หากเป็นในผืนป่าโครงการอนุรักษ์และฟื้นฟูสภาพป่าบริเวณ อันเนื่องมาจากพระราชดำริ ในเขตอุทยานแห่งชาติกุยบุรี

ป่ากุยบุรีก็เหมือนกับป่าอื่นๆในประเทศไทยที่เคยมีอดีตที่อุดมสมบูรณ์ไปด้วยป่าดิบดงทึบและสัตว์ป่า แต่เมื่อเราใช้ทรัพยากรกันอย่างลืมตัวเพียงไม่กี่ปี ป่าที่เคยมีอยู่นับร้อยนับพันปีก็หายไปหมดสัตว์ป่าก็แทบไม่มีเหลือให้เห็น

กว่าที่จะมีการสำรวจจัดตั้งอุทยานแห่งชาติกุยบุรี พื้นที่เกือบทั้งหมดก็ผ่านการทำสัมประทานตัดไม้ใหญ่ และที่แย่ไปกว่านั้นก็คือป่าที่ราบทั้งหลายในบริเวณนี้ก็ถูกจับจองไปเป็นไร่สัปปะรดจนหมดสิ้น พื้นที่อุทยานที่กันไว้ได้จึงเหลือแต่เพียงพื้นที่เขาลาดชันซึ่งเชื่อมต่อไปยังเทือกเขาตะนาวศรีชายแดนชายแดนพม่า

เช่นเดียวกับประวัติศาสตร์ที่เกิดขึ้นซ้ำแล้วซ้ำเล่าในทุกพื้นที่ของโลก เมื่อสภาพธรรมชาติเสื่อมโทรมถึงขีดสุดก็นำมาซึ่งสงครามแย่งชิงทรัพยากรที่เหลืออยู่ แต่ในครั้งนี้เป็นการเกิดขึ้นระหว่างคนกับช้างป่า

จุดเริ่มต้นของปัญหาความขัดแย้งย้อนไปตั้งแต่ช่วงปีพ.ศ. 2525-2528 ที่มีการขยายพื้นที่เพื่อปลูก สับปะรดในพื้นที่ราบเกือบทั้งหมดจนติดขอบป่าสงวนแห่งชาติกุยบุรี(ในขณะนั้นยังไม่มีการจัดตั้งอุทยานแห่งชาติกุยบุรี)  แต่ในปลายช่วงเวลานั้นเอง ราคาสับปะรดเกิดตกต่ำจนเจ้าของไร่ต้องทิ้งร้าง เมื่อถึงช่วงฤดูกาลเคลื่อนย้ายจากภูเขาลงมา ช้างป่าเดินผ่านได้เข้าไปกินสับปะรดและรู้จักรสชาติอันหอมหวานเป็นครั้งแรกเนื่องจากไม่มีเจ้าของไร่เฝ้าอยู่

หลังจากนั้นมาเป็นช่วงเวลาที่ราคาสับปะรดสูงขึ้นอีกครั้ง เจ้าของไร่จึงกลับเข้ามาปลูกสับปะรด ประกอบกับเหตุการณ์สู้รบทางฝั่งประเทศพม่าทวีความรุนแรงขึ้น ช้างป่าจึงต้องอพยพเข้ามาติดเกาะอยู่ในป่าเขตไทย ด้วยความที่ป่าเขตนี้เหลือแต่เพียงพื้นที่ภูเขาสูงชันและถูกล้อมไว้ด้วยไร่สับปะรดทำให้เร่ิมมีช้างป่าเริ่มออกมาหากินในไร่บ่อยครั้งมากขึ้นจนชาวไร่ต้องนอนเฝ้าคอยไล่ช้างในเวลากลางคืน

การขัดแย้งมารุนแรงที่สุดในช่วงปี พ.ศ. 2540-2545 ที่ช้างป่ามีการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมอย่างรวดเร็ว โดยใช้เวลาหากินบริเวณชายป่าใกล้ไร่สับปะรดนานขึ้น ปรากฏตัวนอกพื้นที่ป่ามากขึ้นจนนำไปสู่พฤติกรรมหากินในพื้นที่เปิดโล่งติดกับไร่สับปะรดทุกวัน และเข้ามากินสับปะรดของชาวไร่ในเวลากลางคืนเกือบจะทุกคืน กลายเป็นการเผชิญหน้าระหว่างคนกับช้างป่า ที่สำหรับชาวไร่อาจะหมายถึงการสิ้นเนื้อประดาตัวในช่วงเวลาเพียงข้ามคืน และสำหรับช้างคือการบาดเจ็บหรือสูญเสียถึงชีวิต ในช่วงเวลาดังกล่าวมีช้างป่าถูกทำร้ายจนตายนับสิบตัวจนเป็นข่าวใหญ่โตทางหน้าหนังสือพิมพ์ และเป็นจุดที่คนไทยรู้จักกุยบุรีเป็นครั้งแรก ข่าวนั้นดังเหมือนพลุ แล้วก็ดับเงียบไปเช่นเดียวกับพลุ ขณะที่คนส่วนใหญ่ลืมข่าวช้างตายที่กุยบุรีไปในไม่กี่วัน แต่ความขัดแย้งยังคงอยู่

นับเป็นโชคดีของชาวไร่กุยบุรีและช้างป่าที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงเห็นปัญหานี้ จึงได้พระราชทานพระราชดำริ เพื่อแก้ไขวิกฤตการณ์ดังกล่าว เพื่อที่ช้างป่าจะได้ไม่ออกมารบกวนพื้นที่ให้เสียหาย ไม่ก่อให้เกิดการกระทบกระทั่งระหว่างคนและช้างอีกต่อไป จึงได้เกิด โครงการอนุรักษ์และฟื้นฟูสภาพป่าบริเวณป่าสงวนแห่งชาติป่ากุยบุรีอันเนื่องมาจากพระราชดำริ ขึ้นตั้งแต่พ.ศ. 2541

แนวทางการแก้ไขปัญหาที่พระองค์ท่านทรงชี้แนะนั้นไม่ได้ทำด้วยการตัดสินว่าใครถูกใครผิด ใครบุกรุกพื้นที่ใครต้องย้ายออก แต่หากเป็นการสร้างความสมบูรณ์ของพื้นที่ให้ช้างและคนอยู่ร่วมกันได้ โดยที่มิได้ต้องทุ่มเทงบประมาณแผ่นดินลงไปให้เกินเลย

หัวใจสำคัญของโครงการณ์นี้เริ่มที่การสร้างแหล่งอาหารให้กับช้าง โดยมีการกันพื้นที่ราบในร่องหุบเขาตอนเหนือประมาณ สองหมื่นไร่ให้เป็นพื้นที่อาศัยของช้าง จากนั้นจึงสร้างแหล่งน้ำแหล่งอาหารโดยการขุดบ่อ, สร้างฝายขนาดเล็ก, สร้างโป่งเทียม และปลูกพืชอาหารในพื้นที่นั้น เพื่อให้มีอาหารและน้ำที่เพียงพอทั้งปีสำหรับช้างและสัตว์ป่าอื่นโดยที่ไม่ต้องออกมาหาอาหารนอกพื้นที่

ในขณะเดียวกันก็มีการช่วยเหลือชาวไร่โดยการสร้างอ่างเก็บน้ำเพื่อจะได้มีน้ำสำหรับเพาะปลูกได้ตลอดทั้งปีและมีการส่งเสริมและพัฒนาอาชีพเพื่อให้มีความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น

โครงการพระราชดำรินี้ไม่ได้ทำกันอย่างอภิมหาโปรเจค แต่หากเป็นการร่วมมือและเอาใจใส่จากหลายฝ่ายตามแนวทางพระราชดำริที่ทรงชี้แนะให้ทำอย่างค่อยเป็นค่อยไปและเฝ้าดูแลให้ธรรมชาติฟื้นตัวขึ้นมาเอง  ซึ่งก็ได้ผลเป็นอย่างดี ในเวลา10 ปีที่ผ่านมานี้ ความขัดแย้งระหว่างคนกับช้างแม้จะไม่ถึงกับสลายไปเสียทั้งหมด แต่ก็บรรเทาลง ถึงแม้จะมีช้างออกมายังไร่สับปะรดนอกพื้นที่บ้างแต่ก็ลดน้อยลงมาก นอกจากนี้ผืนป่ากุยบุรีได้กลับมาอุดมสมบูรณ์ขึ้นอย่างเห็นได้ชัด และพลิกฟื้นจากพื้นที่ๆมีปัญหารุนแรงกลับมาเป็นแหล่งสัตว์ป่าที่สมบูรณ์ที่สุดแห่งหนึ่งในเมืองไทย

จากการสำรวจครั้งล่าสุด อุทยานแห่งชาติกุยบุรีมีช้างกว่า 160  ตัว กระทิงกว่า 60 ตัว มีความสมบูรณ์ของสัตว์ผู้ล่าทั้งเสือโคร่งและเสือดาว และส่วนใหญ่ก็อยู่ใน “ป่าพิเศษ” แห่งนี้

“ป่าพิเศษ” ที่ในหลวงทรงพระราชทานให้กับเราทุกคน

ช้าง

การรอคอยสองชั่วโมงนั้นอาจไม่ยาวนานเมื่อเทียบกับเวลาสิบปีที่ใช้ในการฟื้นฟูป่าผืนนี้ แต่ก็เป็นเวลายาวนานมากสำหรับเด็กวัยกำลังซนสองคนที่จะต้องพยายามนั่งนิ่งๆเงียบและคอยสอดส่องสายตาหาช้างในพื้นที่ป่ารอบตัว

“นั่น ไงครับป่ะป๊า ช้าง ๆ” น้องอังหน้าตาตื่น ชี้ไปที่ชายป่าที่ส่องกล้องดูอยู่เมื่อครู่

“จุ๊ จุ๊” น้องอิงเอามือจ่อปากส่งสัญญาณให้น้องชายเบาเสียงลง

ช้างป่าตัวนั้นเดินอยู่ในพงไม้ชายป่า อีกฟากหนึ่งของบ่อน้ำ การเฝ้าดูช้างป่าในธรรมชาติ ต่างกันมากกับการเห็นช้างเดินอยู่บนถนนกลางเมืองใหญ่เดินดึงใบไม้ใบหญ้าข้างทางเข้าปากบอกให้รู้ถึงอากัปกริยาที่ผ่อนคลาย ร่างกายใหญ่โตที่ปราศจากพันธนาการใดๆบ่งบอกถึงอิสรภาพในป่าใหญ่ซึ่งเป็นบ้านที่แท้จริง ช้างตัวนั้นชูงวงพ่นลมไล่แมลงบนหลัง และสะบัดหัวไปมา

หลังจากเดินให้ยลโฉมอยู่พักใหญ่ช้างป่าตัวโตก็หลายกลืนเข้าไปในดงไม้ด้านหลัง

“ป่ะป๊าครับ ลองเอามือจับหน้าอกอิงดูซิครับ ใจเต้นตุ๊บๆ เลย เมื่อไหร่เขาจะออกมาให้เห็นชัดๆล่ะครับ”

“รอดูอีกสักพักซิครับ เดี๋ยวเขาอาจจะลงมาที่บ่อน้ำ”

“ไม่ไหวแล้วครับ อังตื่นเต้นจนปวดฉี่แล้วครับ ป่ะป๊า”

อ้าว แล้วกัน

แค้มป์อันอบอุ่น

จากการไปนั่งห้างเฝ้าดูช้างที่หน่วยป่ายาง ก่อนที่จะมืดสนิทเราขับรถมาตั้งแค้มป์กันที่ชายป่าในที่ทำการอุทยานแห่งชาติกุยบุรีที่ห่างออกมาประมาณ 15 กิโลเมตร ที่นี่นอกจากจะมีลานโล่งบรรยากาศดีสำหรับกางเต๊นท์และมีห้องน้ำสะอาดอยู่ไม่ไกลแล้ว ยังปลอดภัยจากฝูงช้างป่าอีกด้วย

“ป๊ะป๊าครับ แบตเตอรี่หมดแล้วครับ”น้องอัง หนุ่มน้อยวัยห้าขวบเดินน้ำตาคลอออกมาจากเต๊นท์ ในมือเขามีเครื่องเล่นเกมส์ขนาดกระทัดรัดที่กำลังนิยมกัน

“ป๊ะป๊า” ปลอบลูกชายคนเล็กแต่ในแววตาแฝงไว้ด้วยเสียงหัวเราะอย่างถูกใจที่ลูกชายจะเลิกเล่นเกมส์ที่ติดงอมแงม แล้วมาสนใจธรรมชาติรอบข้างบ้าง

เด็กเดี๋ยวนี้โตขึ้นมากับเกมส์คอมพิวเตอร์ และรายการโทรทัศน์ ท่ามกลางความสับสนวุ่นวายในชีวิตประจำวันของคนที่เป็นพ่อแม่ วันคืนดูเหมือนจะหมุนผ่านไปอย่างรวดเร็ว เผลอนิดเดียวหมดเดือน เผลออีกทีก็หมดปี บางคนลืมตัวไปนิดเดียวลูกชายลูกสาวที่วันธรรมดาไปโรงเรียน เสาร์–อาทิตย์ไปเรียนพิเศษก็โตเป็นหนุ่มเป็นสาว

ป่ากุยบุรีเป็นตัวอย่างชัดเจนที่ให้เราเห็นว่า เพียงเราเผลอใช้ธรรมชาติกันไม่กี่ปี ความสมบูรณ์ของป่าใหญ่ก็หมดลงเพียงชั่วพริบตาและต้องใช้ความตั้งใจ, ความทุ่มเท และเวลากว่าสิบปีที่จะฟื้นคืนกลับมาถึงจุดนี้ แต่โอกาสและเวลาที่ดีๆที่เราจะมีกับลูกในวัยเด็กเล่า หากสูญเสียไป เงินทองและความพยายามแค่ไหนก็ไม่สามารถเรียกวันคืนเหล่านั้นกลับมา

แสงตะเกียงส่องสว่างนวลไปทั่วแค้มป์ ความมืดเข้าปกคลุมชายป่ารอบด้านจนมืดมิด คืนนี้เมฆหนาลอยเต็มฟ้า เราคงจะต้องเจอฝนอีกแน่

“นั่นเสียงอะไรครับ แม่แหม่ม”

“เสียงวี๊ดๆ นั่นเสียงจิ้งหรีดค่ะ ส่วนเสียงจุ๋งๆ นั่นเสียงนกตบยุง” คุณแหม่มพยายามตอบทุกคำถามของสองเด็ก พร้อมทั้งเอาหนังสือดูนกมาเปิดรูปนกตบยุงให้ดูประกอบจินตนาการ

ห้องเรียนธรรมชาติ